Podstawy fitoterapii - jak zacząć przygodę z ziołami? Charakterystyka ziołolecznictwa, wykaz najpopularniejszych ziół do stosowania codziennego i opis sposobów parzenia

Spis Treści

1. Fitoterapia, czyli natura w natarciu. Rys historyczny i uzasadnienie z perspektywy naukowej.
2. Podstawy ziołolecznictwa - jak zacząć? 
3. Jakie zioła stosować na początek?
4. Suszenie i parzenie ziół - jak robić to dobrze?

Fitoterapia, czyli natura w natarciu. Rys historyczny i uzasadnienie z perspektywy naukowej.

Trudno określić dokładną genezę ziołolecznictwa. Jego początki, sięgają najpewniej do korzeni dziejów samego człowieka. Za najstarszy i najlepiej udokumentowany system leczniczy oparty na ziołach, uważa się Tradycyjną Medycynę Chińską (TCM). Wiedze z tego zakresu, spisywano w tym języku już w czasach starożytnych, czyli ponad 4500 lat temu. Jest to równolegle jeden z najpopularniejszych systemów leczniczych, używany przez miliony ludzi na całym globie do dnia dzisiejszego. Głównie przez duchowe spojrzenie na zdrowie człowieka i skuteczne, sprawdzone przez tysiące lat sposoby oparte na naturze. Leczenie TCM opiera się na przywracaniu organizmu do równowagi, zakłóconej przez chorobę. Medycyna Chińska wykorzystuję do tego celu całe spektrum tamtejszych gatunków roślin, których zbadano i opisano ponad 5000. Zarejstrowanę w ten sposób leki, składają się często z kilkudziesięciu składników, którymi posługują się specjalnie wyszkoleni lekarze. Równie starym systemem medycyny naturalnej, jest ziołolecznictwo Egipskie. Najstarszy, zachowany papirus pochodzi z około 1500 r. p.n.e i zawiera blisko 900 recept, stosowanych przez egipskich lekarzy-kapłanów. Tajemna na tamten moment wiedza o ziołach, została przeniesiona do Asyrii, Babilonu, a potem korzystali z niej Grecy i Rzymianie. Większość surowców roślinnych znanych ze starożytnych ksiąg, stosujemy do tej pory. Co więcej: przekonujemy się, że podejście do zdrowia i choroby, znane ze starych systemów medycznych, było racjonalne w wielu aspektach.
Dzieła medyczne i poglądy, które wpływały na medycynę naszej szerokości geograficznej przez ponad 1000 lat, powstały w starożytnej Grecji. Za ojców europejskiej medycyny uważa się Dioskorydesa i Hipokratesa. Dioskorydes był wybitnym farmakognostą, który zbadał i udokumentował ponad 600 gatunków ziół. Hipokrates opracował sposoby ich wykorzystania i leczenia, których zwieńczeniem jest jego Corpus Hippocraticum, poradnik dla lekarzy praktyków. Dzieła grecko-rzymskiej medycyny przetrwały w arabskich tłumaczeniach, były tłumaczone i kopiowane przez mnichów. Dzięki medycynie klasztornej i ogrodom ziołowym możliwy był dalszy rozwój ziołolecznictwa. Nowa epoka zaczęła się wraz z rozwojem chemii. W XVIII i XIX wieku rozpoczęto izolację składników czynnych z materiału roślinnego. Morfinę z maku opiumowego wyizolowano w 1804 r., chininę z kory drzewa chinowego w 1820 r., salicynę z korzy wierzby w 1838 r. Bez ziołolecznictwa nie byłoby dzisiejszej medycyny, a wiele śmiertelnych chorób do dziś pustoszyłoby wiele rejonów świata. Przez zwiększony konsumpcjonizm i nadmierną produkcję różnych surowców, jesteśmy obecnie zalewani lekami na praktycznie wszystko. Często zapominając, iż podwalinami dzisiejszych udogodnień były pozornie zwykłe zioła, na które nigdy nie zwracaliśmy uwagi. Trudno w takim wypadku mówić o wracaniu ziołolecznictwa do łask, bardziej o większym docenianiu walorów natury przez producentów leków, na co najlepszym dowodem jest chociażby medyczna marihuanna, o której co nieco znajdziecie pod tym linkiem.

Podstawy ziołolecznictwa - jak zacząć?

Wiemy już, że ziołolecznictwo nie jest tylko wymysłem leśnych dziadków, ani nie było stosowane wyłącznie na poziomie życia jaskiniowego. Ważnym pytaniem, które powinniśmy sobie zadać przed rozpoczęciem przygody z ziołami, winna być kwestia: co chcemy dzięki nim osiągnąć? Na dzień dzisiejszy, znamy ponad 50 tysięcy substancji czynnych ukrytych w ziołach, każda jedna nastawiona na określone działanie w konkretnym celu. Należy pamiętać, że ziołolecznictwo jest bardzo szeroką gałęzią medycyny i oficjalnie przez nią uznawaną, jako istniejącą alternatywę. Mimo oczywiście większego bezpieczeństwa niż w przypadku tradycyjnych leków, nie wszystkie zioła można dowolnie stosować, używanie ich do leczenia chorób cywilizacyjnych również może okazać się niewystarczające. Jeśli zależy nam na konkretnej terapii, najlepiej sięgnąć do literatury i zgłębić temat od deski do deski. Konsultacje lekarskie mogą okazać się niewystarczające, wiedza lekarzy na temat ziół w Polsce jest wciąż bardzo niska, dlatego zachęcamy do samodzielnej edukacji i korzystania z dostępnych dobrodziejstw natury.
Najlepszym wprowadzeniem do świata ziół, będzie profilaktyka. Wielu dolegliwości i chorób możemy uniknąć, stosując regularnie określone ziołowe mieszanki, które zapewnią nam równowagę. Od czego warto zacząć?

Yerba Mate

Polska jest największym importerem tego surowca w Europie, to musi o czymś świadczyć. Właściwości yerby znane są obecnie na całym świecie i korzystają z niej wszystkie warstwy społeczne, wliczając w to osoby znane ze świata sportu czy polityki. Jeden łyk yerby zapewnia organizmowi cały zestaw witamin i minerałów jakich na dany moment potrzebuję, a my sami mamy więcej energii niż po kawie. Aby dowiedzieć się czegoś więcej, zachęcamy do zapozniania się z konkretnym artykułem na temat yerby mate, dostępnym tutaj.

Mniszek lekarski

Tego pana chyba przedstawiać nie trzeba. Znamy go z praktycznie każdego podwórka, boiska czy przydrożnego rowu. Ten popularny chwast, nie bez przyczyny nazywany jest "lekarskim". Doskonale nadaje się na syrop lub miód, o delikatnej, złocistej barwie i doskonałym smaku. Mniszek wykazuje szereg cennych dla naszego zdrowia właściwości, dlatego warto znać możliwości tej z pozoru skromnej rośliny. Mniszek działa przeciwcukrzycowo, moczopędnie, pomaga w dolegliwościach skórnych, żołądkowych, poprawia odporność, a przez niektórych naukowców posądzany jest również o właściwości anynowotworowe.
Syrop z mniszka lekarskiego może być pozyskiwany z kwiatów, łodygi i korzenia. Wykazuje działanie przeciwkaszlowe, a także oczyszczające, przeciwmiażdżycowe. Ma jeszcze więcej pozytywnych właściwości, ponieważ zawiera: witaminy A, C i D – odpowiedzialne za odporność i wzmocnienie układu kostnego; witaminy z grupy B – wpływają na pracę wątroby, wspomagają układ nerwowy; minerały takie jak potas, krzem, magnez, żelazo; inulinę – zmniejszającą poziom cukru we krwi; kwas krzemowy – zapewniający skórze poprawę jej wyglądu; asparaginę – pobudzającą pracę mózgu; tri terpeny – obniżające poziom cholesterolu i wykazujące działanie detoksykacyjne; flawonoidy – mające właściwości antyoksydacyjne, a więc opóźniają procesy starzenia; garbniki – mają właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne. Jeśli nie chcemy samodzielnie zbierać mniszka, nie wiemy dokładnie jak się za to zabrać, lub po prostu minął już na niego sezon, warto skorzystać z suszonych korzeni mniszka lekarskiego, które zawierają procentowo najwięcej dobroczynnych substancji.

Pokrzywa zwyczajna

Kolejny, dumny reprezentant naszej krainy i trzon medycyny ludowej. Pokrzywa znana jest głównie ze swoich właściwości oczyszczających krew i układ moczowy. Najważniejsze właściwości prozdrowotne mają liście pokrzywy, choć ziołolecznictwo wykorzystuje też jej korzenie. Liście są gotowe do zebrania od maja do września. Korzenie zaś wygrzebuje się z ziemi wczesną wiosną, gdy liście jeszcze się nie pojawiają. Następnie należy je ususzyć w temperaturze 40 stopni. W skład pokrzywy zwyczajnej wchodzą witaminy A, K, B2 i C, ale także minerały takie jak magnez, wapń i żelazo oraz kwasy organiczne i fitosterole. Pokrzywa łagodzi przebieg rozmaitych chorób – grypy, jelitówki, przeziębienia. Zmniejsza dolegliwości po zatruciach. Korzystnie wpływa na poprawę wyników badań krwi, regulując poziom cukru, obniża ciśnienie. Można też wykorzystywać ją w leczeniu reumatyzmu. Zimą sprawdzi się doskonale jako panaceum na choroby i wirusy, podnosząc odporność. Wiosną natomiast może być równie wspaniałym zastrzykiem energii i profilaktyką na zmieniającą się często w tym okresie, aurę pogodową. Przez swoje silne właściwości moczopędne, może nie być dobrym wyborem dla osób z ciężkimi chorobami nerek i przy stosowaniu leków na cukrzycę. Dobrym wyborem będzie także picie gotowego już soku z pokrzywy. 

Nagietek lekarski

Pozostajemy przy "chwastach". Nagietek lekarski, to kolejny fenomen natury do którego na stałe przylgnęła łatka "lekarski". Dlaczego? Nagietek lekarski cieszy się mnóstwem dobrych opinii i jest masowo wykorzystywany zarówno w branży zielarskiej, kosmetycznej jak i farmaceutycznej, wszystko przez wzgląd na jego silne właściwości lecznicze i pielęgnacyjne. Przede wszystkim znany jest z tego, że pomaga w leczeniu stanów zapalnych, przyśpiesza gojenie się ran i działa przeciwgrzybiczo oraz przeciwzapalnie. Może być stosowany w przypadku owrzodzeń skóry, poparzeń i stanów zapalnych. Świetnie sprawdza się przy stłuczeniach, obrzękach, siniakach i urazach. Wykazuje również silne działanie na układ pokarmowy, działając rozkurczowo i żółciopędne. Świetnie łagodzi bóle menstruacyjne oraz ma działanie moczopędne. Wykazuje świetne działanie w leczeniu grzybicy pochwy oraz rzęsistkowicy. Okazuje się, że nagietek posiada również działanie przeciwnowotworowe. Nagietek ze względu na swoje właściwości wykorzystywany jest w produkcji leków i kropli do oczu. Jego działanie pomaga w łagodzeniu pieczenia, świądu oraz odżywia zmęczone gałki oczne. Herbata z nagietka czy napar, mogą być przygotowywane w celu łagodzenia nieżytu jelit i żołądka, w leczeniu wrzodów, żylaków, ale także przy stanach zapalnych wątroby i dróg żółciowych. Ziele nagietka w formie naparu może być stosowane również w leczeniu bolesnych miesiączek lub zaburzeń miesiączkowania. Nagietek świetnie radzi sobie także z problemami z jamą ustną i gardłem. Może być stosowany w czasie menopauzy, gdyż łagodzi jej przebieg i pomaga niwelować przykre dolegliwości. Bardzo dobrze sprawdza się podczas przeziębienia. W medycynie ludowej nagietek lekarski uważany był za lek zapobiegający poronieniom. Nagietek podobnie jak pokrzywa, jest mocno moczopędny (w przypadku picia suszonych kwiatów), co wpływa pozytywnie na profilaktykę ochronną pęcherza czy układu krwionośnego.

Czy to wszystko? Absolutnie nie! Z wyłączeniem yerby które nie pochodzi z Europy, lista naszych rodzinnych ziół jest o wiele dłuższa. Do stosowania profilaktycznego sprawdzi się także melisa, rumianek czy mięta. W przypadku wyboru ulubionych ziół, ogranicza nas jedynie wyobraźnia i przeciwskazania zdrowotne w niektórych przypadkach. 

Suszenie i parzenie ziół - jak robić to dobrze?

Najlepiej jest pomagać sobie fachową literaturą. Zioła nie są sobie równe i każde wymaga trochę innego sposobu obróbki/długości suszenia i parzenia. Do przedstawionych powyżej ziół, wystarczy wiedza rodzinna, nasi rodzice czy dziadkowie z pewnością doradzą przy takich działaniach, wiedza tego typu z reguły nie ginie, gdyż jeszcze w latach 80 powszechnym było stosowanie większości łatwo dostępnych ziół. Możemy jednak wyróżnić uniwersalne zasady, które sprawdzą się w większości przypadku. Przede wszystkim, należy unikać zalewania ziół wrzątkiem. Woda powinna mieć maksymalnie 90 stopni Celsjusza, aby nie unicestwiła cennych substancji uwalniających się do wody pod wpływem parzenia. Istnieją też konkretne metody parzenia ziół, stosowane w określonych przypadkach. Jakie?
Ze względu na rodzaj ziół, możemy przygotować kolejno:

Napar
Z płatków, liści, drobnych nasion ziół, które zawierają dużo olejków eterycznych, a które podczas gotowania uległyby zniszczeniu przygotowuje się napary. Do ziół takich należą m.in melisa, rumianek, szałwia, mięta, tymianek, lawenda, majeranek, estragon itp.
Umieszcza je się w czajniczku lub szklance, zalewa wrzątkiem, parzy pod przykryciem 10-15 minut i przecedza. Najlepiej wypić świeże tuż po zaparzeniu, lub w ciągu kilku godzin. Napar z poprzedniego dnia należy wyrzucić.

Odwar/wywar
Z ziół, których surowcem są zdrewniałe części roślinne takie jak korzenie, kłącza, łodygi, kora, grube nasiona, owoce np. skrzyp polny, lukrecja, kosaciec,tatarak przygotowuje się odwary.
Rozdrobnione zioła zalać zimną lub gorącą wodą, podgrzewać i gotować 20-40 minut, aż do zmiękczenia danej części rośliny. Intensywna obróbka cieplna wydobywa z nich garbniki i inne substancje czynne.
Różnica pomiędzy odwarem i wywarem polega na tym, że zioła w tym pierwszym przypadku zalewamy zimną a w tym drugim gorącą wodą.

Macerat
Z ziół, które posiadają związki o charakterze śluzowym np. nasiona lnu, kozłek lekarski, żywokost, dziewanna, prawoślaz, babka zwyczajna przygotowujemy macerat, ponieważ te nie lubią gorącej wody. Śluz zawarty w tych ziołach działają osłabiająco na śluzówkę żołądka, przełyku, gardła
Zioła zalać ciepłą lub letnią przegotowaną wodą i pozostawić kilka godzin pod przykryciem. Niektóre poradniki zalecają przygotowanie maceratu zakończyć zagotowaniem ziół.

Odwaro-napar
W przypadku mieszanek ziołowych składających się ze składników, których nie lubią wysokiej temperatury i tych, które wymagają gotowania przygotowuje się odwaro-napary.
Najpierw przygotowuje się odwar z ziół wymagających gotowania, a następnie gorącym odwarem zalewa się pozostałe zioła przygotowując z nich napar, po czym po odpowiednim czasie odcedza.
Surowce powinny być rozdrobnione przed zaparzeniem by związki czynne łatwiej przenikały do wody.
Rośliny zawierające olejki eteryczne zaparzać pod przykryciem by nie ulatniały się
Warto zwrócić uwagę, że gotowe, rozdrobnione zioła w gotowych saszetkach do parzenia, zawierają mniej substancji czynnych.

Wszystkie znajdujące się na blogu artykuły są własnością sklepu PROFIT i zabrania się ich kopiowania pod karą grzywny zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Nasz sklep internetowy specjalizuje się w sprzedaży odżywek i suplementów diety, witamin, ziół, odzieży sportowej, akcesoriów sportowych oraz akcesoriów do sportów walki. Nasza oferta skierowana jest do wszystkich osób chcących poprawić swoje zdrowie, sylwetkę, samopoczucie, formę fizyczną. Oferujemy produkty przyjazne osobom zmagającym się z cukrzycą, SIBO, nietolerancją glutenu, nietolerancją laktozy i wieloma innymi chorobami. Produkty oferowane są również osobom będącym na dietach typu KETO, Paleo, redukcyjnych lub masowych.